El Salvadorreko legeria
El Salvadorreko LGBTI pertsonen eskubideei buruzko legediak aurrerapenak izan ditu azken hamarkadetan, baina erronka garrantzitsuak daude oraindik. Hona hemen lege- eta gizarte-alderdi nagusiak:
Egungo lege-egoera
- Sexu bereko pertsonen arteko sexu jarduera: 1822tik legezkoa da, eta baimena emateko adina 18 urtekoa da.
- Ezkontza eta elkartze zibilak: Ez da sexu bereko pertsonen arteko ezkontzarik aitortzen, eta ez dago legezko figura baliokiderik. Gorte Gorenak behin baino gehiagotan baztertu ditu legeztatzeko ahaleginak.
- Adopzioa: Sexu bereko bikoteek ezin dute elkarrekin adoptatu. Adopzio indibiduala baino ezin da egin, legez bikote gisa aitortu gabe.
- Lege izen eta genero aldaketa: 2022an, Konstituzio Salak legea erreformatzeko agindu zuen, trans pertsonei beren genero identitatearen arabera lege izena aldatzea ahalbidetzeko. Hala ere, orain arte, Batzar Legegileak ez du erreforma hori ezarri.
Diskriminazioaren eta gorroto-delituen aurkako babesa
- Sektore publikoa: 2010ean, Estatuko erakundeetan sexu-orientazioagatiko eta genero-identitateagatiko diskriminazioa debekatzen duen dekretu exekutiboa eman zen. (Iturria: La Voz de América)
- Osasun sektorea: 2009tik, 202 Ministerio Dekretuak LGBT pertsonen aurkako diskriminazioa debekatzen du osasun zerbitzuetan. (Iturria: UC Berkeley Law). 2016an, Osasun Ministerioak “LGBT biztanleriaren osasun-arreta integralerako lineamendu teknikoak” onartu zituen, osasun-unitateetan LGBTI pazienteentzako arreta espezifikoa bideratuz, “zerbitzu hobea emateko, genero-identitatea babesteko eta errespetatzeko eta diskriminazioa saihesteko”.
- Gorroto-delituak: 2015ean, LGBTI taldeek krimenen eta gorroto-mehatxuen zigorrak handitzea lortu zuten. Zigor Kodearen 129. artikulu aldatuak gorroto-krimena tipifikatzen du, eta 60 urtera arteko espetxe-zigorra ezartzen du, arrazan, etnizitatean, erlijioan, afiliazio politikoan, genero-identitate eta/edo -adierazpenean eta sexu-orientazioan oinarritutako gorrotoak eragindako giza hilketa larriagoagatik. 155. artikuluak zigor zorrotzagoak ezartzen ditu kategoria horietan bertan oinarritutako gorrotoak eragindako mehatxuentzat.
- Politika instituzionala: 2018an, LGBTI pertsonei diskriminazio eta abusuen salaketak aurkezteko aukera ematen dien politika bat onartu zen, eta agintariak kasu horiek ikertzera behartzen ditu.
Erronka eta atzerapauso berriak
- Indarkeria eta diskriminazioa: LGBTI pertsonek indarkeria eta diskriminazio maila handiak dituzte aurrez aurre, bai gizartearen aldetik, bai segurtasun indarren aldetik.
- Legedi integralik eza: El Salvadorrek ez du diskriminazioaren aurkako lege orokorrik, LGBTI pertsonak eremu guztietan babestuko dituenik. YouTube
- Eskubideetan atzerapausoak: 2024an, LGBTI biztanleriari modu negatiboan eragin zioten gobernu neurriak jakinarazi ziren, hala nola erroldan galdera espezifikoak baztertzea eta osasuna diskriminaziorik gabe eskuratzeko murrizketak. Agencia Presentes
Etorkizuneko aurreikuspenak
Lege aurrerapen batzuk gorabehera, El Salvadorren LGBTI eskubideen inplementazio eraginkorrak oztopo esanguratsuei egin behar die aurre. Sexu bereko bikoteen legezko aitorpenik eza, generoa legez aldatzeko ezintasuna eta indarkeria eta diskriminazio iraunkorra premiazko arreta eskatzen duten erronkak dira. Tokiko eta nazioarteko erakundeek herrialdeko LGBTI pertsonen berdintasuna eta babesa bermatuko duten lege erreformen eta politika publikoen alde egiten jarraitzen dute.
El Salvadorreko LGBTI eskubideen egoerari buruzko ikuspegi zehatzagoa izateko, ILGA Mundo ILGA Databa txostena kontsulta dezakezu
Trans pertsonen eskubideen urraketa espezifikoak
Identutate pertsonala eta izena edukitzeko eskubidea
2012. urtean trans emakumeen egoerari buruz egindako txostenean1 adierazten denez, Pertsona Naturalen Erregistro Nazionalak (RNPN) ez du legez aitortzen pertsona orok –trans emakumeak eta trans gizonak barne– bere dokumentu ofizialetan agertzen den izen eta argazkiaren eta bere identitate eta genero-adierazpenaren arteko koherentzia lortzeko duen eskubidea.
Izenari buruzko Legeak ezartzen du “izen propioaren aldaketa eskatzeko eskubidea, sexuari dagokionez ekibokoa denean”, baina transexualei, transgeneroei eta intersexualei ez die aukerarik ematen beren burua identifikatzeko erabiltzen duten izena eskuratzeko.
Trans emakumeen % 42k adierazi dutenez, arazoak edo eragozpenak izan dituzte Nortasun Agiri Bakarra (DUI) edo beste identifikazio-dokumentu bat erabili dutenean, haien genero-identitatea ez baitator bat dokumentuan agertzen den argazkiarekin. Batzuek, gainera, arazoak izan dituzte zenbait izapide egitean, hala nola herentzia bat jasotzean, mailegu bat eskatzean, zordunketa-txartel batekin ordaintzean eta pasaportea erabiltzean. Beste trans emakume batzuek adierazi dute lekukoak eskatu izan dizkietela dokumentuaren jabeak direla frogatzeko, eta gizonak eta emakumeak bereizten dituzten instantzietan, gizonen taldeetan jarri dituzte. Bestalde, trans emakumeen % 70 inguruk zailtasunak izan dituzte Estatuak egiten dituen nortasun-agiriak izapidetzean.
Lanerako eskubidea
Trans emakumeen % 85ek sexu-lanean dihardute edo jardun dute bizirauteko, eta % 45ek 180 US $-tik beherako diru-sarrerak dituzte hilean. Gainera, % 40k lan informalak egiten dituzte, hots, gizarte-onurarik gabe (hala nola kosmetologo- edo merkatari-lanak azoketan eta kalean), % 5ek baino gutxiagok egiten dute lan enpresa pribatuetan, eta % 10 langabeak dira.
Trans emakumeek diote beren genero-adierazpenak zailtasunak dakarzkiela enplegu formal bat lortzeko, ia erakunde publiko eta pribatu guztiek ukatu egiten baitiete lan egiteko eskubidea.
Hezkuntzarako eskubidea
Trans emakumeen ehuneko handi samar bat hezkuntza formalera iristen bada ere, bigarren hezkuntza (batxilergoa) amaitzen dutenen proportzioa % 36 baino ez da, eta % 4 baino ez dira goi-mailaren batera iristen (maila teknikora edo unibertsitate-mailara). Eskola uzten duten trans emakumeen kopurua oso handia da, gaueko ordutegian baino ezin baitute ikasi (beste ordutegi batzuetan ez dituzte onartzen). Halaber, % 48k diote eskolako edo institutuko irakasleen eta beste langile batzuen aldetik diskriminazioa, bazterkeria, indarkeria edo jazarpena jasan izan dutela genero-identitateagatik.
Osasunerako eskubidea
Pertsona guztiek osasun fisiko eta mentalaren mailarik handienaz inolako diskriminaziorik gabe gozatzeko eskubidea dutela aitortzen bada ere, Osasun Kodean ez da transen (transexual, transgenero eta trabestien) genero-identitatea aipatzen, eta horrek eragotzi egin du trans emakumeentzako osasun-zerbitzu espezializatuak sortu eta abian jartzeko aukera.
Trans emakumeek ezin dituzte jaso generoa berresleitzeko beharrezkoak diren tratamenduak, eta beren kabuz genero-trantsizioa egiten ari direnek ere ez dute orientaziorik jasotzen. El Salvadorko trans emakumeak medikuen babesik gabe autohormonatzen dira.
Osasun Kodeak ez du debekatzen genero-identitatea osasun-nahasmendutzat hartzea, ezta genero-identitatea tratatu, sendatu, aldatu edo desagerrarazteko jardunbide mediko eta psikologiko kaltegarriak –eta nahitaezkoak– ere. Era berean, ez du debekatzen sexu- edo genero-identitate bat inposatzeko prozedura mediko eta kirurgikoen bidez haur intersexualen gorputzean alterazio atzeraezinak egitea.
Gizarte-prestazioak jasotzeko eskubidea
Gizarte Aseguruaren Legeak (ISSS) eskubidedunaren mendeko pertsonentzako onurak, pentsioak, kuotak eta beste zerbitzu batzuk ezartzen ditu. Baina horiek guztiak ez dira legitimoak trans emakumeen familia-harremanen kasuan. Izan ere, ez datoz bat Familia Kodean estipulatutako kontzeptuekin, eta eskubidedunen bikotekideak diren trans emakumeak (eta alderantziz) baztertuta geratzen dira.
Segurtasunerako eta indarkeriarik gabe bizitzeko eskubidea
Adierazitako txostenean adierazten denez, trans emakumeen % 53k heriotza- edo indarkeria-mehatxuak jaso dituzte, nagusiki transfobiaren eta gaizkile taldeek sexu-lanerako inposatutako estortsioaren ondorioz. Halaber, azterlan horretatik ondoriozta daitekeenez, trans emakumeen % 46k beren bizitzaren edo osotasun fisikoaren aurkako atentatuak jasan dituzte, batez ere komunitatean, kalean, leku publikoetan (hala nola azoka, parke edo autobus-terminaletan), espetxeetan eta abar.
Preso dauden edota PNCren delegazioetako ziegetan atxilotu dituzten trans emakume batzuek aipatu dute jo eta zauritu egin dituztela gizon presoekin, atxilotuekin eta zaintzaileekin sexu-harremanak eduki nahi ez zituztelako. Halaber, adierazi dute erasotzeko edo hiltzen saiatzeko objekturik ohikoenak honako hauek direla: arma zuriak (ganibetak), su-armak, objektu ebakitzaile eta mingarriak (harriak eta makilak) eta beste objektu batzuk, hala nola lakioak eta eskuak urkamendu bidez itotzeko, ukabilak eta oinak jotzeko, eta substantzia jakin batzuk (piper-gasa, adibidez).
Ez dago trans gizonei buruzko azterlan espezifikorik
Azterlanik ez badago ere, trans aktibistek adierazi dute trans gizonek neurri txikiagoan jasaten dutela eguneroko diskriminazioa ikasteko edo lan egiteko garaian, emakume gisa ikasten edo lan egiten baitute. Agian horregatik, “trans gizon asko ez dira horrela autoidentifikatzen, lesbiana maskulino gisa baizik (butch)”.
Halaber, diskriminazio bikoitza jasaten dutela sentitzen dute: alde batetik, gizartearena (transexualitate eta transgeneritate maskulinoari buruzko informaziorik ez dagoelako), eta, bestetik, gainerako LGBTI kolektiboena (gay askoren matxismo eta falozentrismoaren, emakume lesbiana askoren onarpenik ezaren –“ez zaie gure genero-adierazpena axola, gure sexu-organoak baizik”– eta “topaketa feministetatik botatzen dituzten feminista erradikal” askoren onarpenik ezaren ondorioz. Trans gizonek ez dute sentimendu horietaz hitz egiten gainerako LGBTI kolektiboekin.
Azkenik, adierazi beharra dago ez dagoela trans gizonen erailketei buruzko estatistikarik. Izan ere, baldin badaude, feminizidio gisa geratzen dira erregistratuta. Hala ere, aktibistek egiaztatu dute trans gizonen erailketak ankerkeria bereziarekin egiten direla, “hiltzaileek ez baitituzte gizontzat hartzen, eta arrotzak dira beraientzat”.